Қазақстанда әуе билетінің орташа құны 5 күндік жалақыдан аспайды – IATA Еуропа бойынша вице-президенті

Маусымның басында Үндістан астанасында өткен IATA қауымдастығының кезекті жиналысы әлемдегі авиация саласындағы қауіпсіздік, отын үнемдеу, қоршаған ортаны қорғау, табысты арттыру және өзге де мәселелерді қозғаған болатын. Соңғы жылдары салаға экономикалық және қаржылық мәселелерден бөлек, саяси жағдайлар да айтарлықтай ықпалын тигізіп жатыр. Осы орайда, бұл өзгерістер тікелей Қазақстан нарығына қандай әсерін беріп жатқаны туралы IATA-ның Еуропа бойынша өңірлік вице-президенті Рафаэль Шварцманмен сұхбаттастық. 

Орталық Азиядағы ұшақтардың орташа жасы – 20 жылға жуық

– Нью-Делиде өткен IATA жиналысында әлемдегі әуе парктерінің ескіру мәселесі көтерілді. Өкінішке қарай, болжамға сәйкес, ұшақтардың орташа жасы арта береді. Бұл ретте Қазақстан мен Орталық Азиядағы жағдай қандай?

– Қазіргі таңда әлемдегі әуе кемелерінің орташа жасы шамамен 14,8 жылды құрайды. Бұған жаңа ұшақтарды жеткізудегі іркілістер себеп. Ал жалпы Орталық Азиядағы ұшақ паркі жаһандық орташа деңгейден шамамен 5 жылға ескі. IATA жиынында бұл мәселе ұшақ жеткізудегі шектеулерге байланысты өндірістің баяулауынан туындағаны айтылды. Алайда бұл қауіпсіздікке тікелей әсер ететін мәселе емес. Бұл – отын үнемділігі мен қоршаған ортаға әсер тұрғысынан маңыздырақ. Жаңа ұшақтар аз отын тұтынады, шығарындылары аз болады. Сондай-ақ, олардың дыбысы да төменірек, бұл әуежай маңында тұрғындар мен кәсіпорындар үшін тиімді. 

Ал қауіпсіздікке келсек, Қазақстан үшін ең бастысы – халықаралық стандарттарға сай болу. Мысал ретінде IATA-ның операциялық қауіпсіздік аудитін (IOSA) атауға болады. Қазақстандағы Air Astana, Fly Arystan, Scat Airlines және Qazaq Air сынды ірі әуе компанияларының IOSA сертификатына ие болуы – өте жоғары көрсеткіш.

Оқи отырыңыз: Әлемде бір әуе жолаушысынан бір сапарда 7 доллар ғана пайда түседі – IATA

– Қазақстанның авиациясы IATA стратегиясында қандай рөлге ие және оның әлеуетін қалай бағалайсыз?

– Қазақстанның авиация саласы жыл сайын 10%-дан аса өсіп келеді. Бұл – алдағы 20 жылда дамушы авиация аймақтары үшін болжанған жаһандық орташа көрсеткіштен екі есе көп. Қазақстан әуежай инфрақұрылымына инвестиция салып жатыр, егер реттеушілік мүмкіндіктерін де осы қарқынмен дамыта алса, онда Орталық Азияда көшбасшылық орынға ие болады.

– Үндістандағы ұшақ апатын ескере отырып, Орталық Азиядағы әуе қауіпсіздігіне қандай баға бересіз? IATA жиналысында жаңа рейстер саны ұшақ паркін жаңарту қарқынынан озып бара жатқаны айтылды. Бұл қауіпсіздікке кері әсер ете ме және апаттар санының жыл сайын арта түсу қаупі бар ма?

– Бұған дейін айтқанымдай, ұшақтарды жаңарту қауіпсіздікке тікелей әсер етпейді. Барлық ұшақтар қатаң сертификаттау мен техникалық қызмет көрсету талаптарына сай болуы керек. Сонымен қатар, ұшқыштар да қайта даярлаудан өтіп, қатаң түрде бақылауда болады.

Қазақстанда авиацияны дамытудың әлеуеті қандай?

– Сарапшылардың пікірінше, Орталық Азиядағы авиация нарығының даму қарқыны аса жоғары емес. Алайда аймақтың теңізге тікелей шыға алмауы әуе жүк тасымалының дамуына жақсы ынталандыру болуы тиіс деген ой келеді. Қазақстандық авиация саласының дамуының перспективасы қандай?

– Қазақстан теңізге тікелей шыға алмайтын ел болғанымен, оның экономикасы мен негізгі экспорт өнімдері (мұнай, пайдалы қазбалар мен металдар) әуе жүк тасымалының қарқынды өсуіне көп мүмкіндік бере бермейді. 

Бірақ жолаушылар тасымалы бойынша жағдай бөлек. Соңғы он жылда Қазақстанда жолаушылар тасымалы 57%-ға өсті, ал соңғы 5 жылда 107 жаңа халықаралық бағыт ашылды. IATA-ның әуе байланысы индексі 2014 жылдан бері Қазақстанның Азия-Тынық мұхиты аймағымен байланысы аздап төмендегенін көрсетсе де, басқа елдермен байланысы 150%-дан аса өскен. Бұл – нарықта әлі де үлкен әлеует бар екенін көрсетеді. Қазіргі таңда Қазақстанда әуе билеттерінің орташа құны 5 күндік жалақыдан аспайды, бұл да нарықтың кеңеюіне мүмкіндік барын білдіреді.

Оқи отырыңыз: Тариф дауына қарамастан, әлемде жолаушылар мен жүктің әуе тасымалы арта түсті

Қазақстанда SAF отынының шикізаты жеткілікті, бірақ ол стандартқа сай болуы керек

– IATA мен Қазақстанның авиациялық отынмен қамтамасыз ету және декарбонизация бағытындағы жоспарлары қандай? Қазақстанда тұрақты авиациялық отынды (SAF) өндіру мүмкіндігі бар ма?

– 2021 жылы авиация 2050 жылға қарай көмірқышқыл газының шығарындыларын нөлге дейін төмендету мақсатын қойғаннан кейін, тұрақты авиациялық отын (SAF) бұл стратегияның басты элементіне айналды. SAF көмірқышқылын азайтудағы 65% үлесті қамтамасыз етуі тиіс, яғни қазіргі жылына 2,5 миллиард литрден 2050 жылға қарай 450 миллиард литрге дейін өндіру қажет болады.

SAF өндірісін дамыта алған мемлекеттер осы сұраныстан пайда көре алады. Қазақстанда SAF шикізаты жеткілікті болғандықтан, экспорттық әлеуеті зор. Дегенмен, өндірілген SAF отыны Jet A-1 стандартына сай болуы керектігін ескеру маңызды. Мысалы, Ресей мен ТМД елдерінде кең таралған TS-1 стандарты бұл мақсатқа сай келмейді.

Оқи отырыңыз: IATA тұрақты авиаотын жеткізу үшін жаңа SAF Matchmaker платформасын іске қосты

Әскери қақтығыстар жағдайында ұшу қаншалықты қауіпсіз?

– Әлемнің әр түкпіріндегі соғыстар мен әскери операциялар авиацияның дамуына, соның ішінде Орталық Азияға қалай әсер етуде? IATA бірнеше рет азаматтық ұшақтар ешқашан әскери мақсатпен немесе қандай да бір қателікпен нысанаға алынбауы қажет екенін мәлімдеді. Алайда өмірде өзгеше жағдайлар да болып жатыр...

– 2023 жылы желтоқсанда Әзербайжан әуе жолдарының (AZAL – ред.) №8243 рейсінің апатқа ұшырауы бұл қауіптің нақты екенін көрсетті. Азаматтық авиация әскери қақтығыс жағдайында нысана болмауы тиіс, бірақ өкінішке қарай, кейде солай болып жатыр. Мұндай жағдайлар азаматтық ұшулар үшін көптеген әуе кеңістігінің жабылуына алып келді. Дегенмен, қазіргі қауіпсіздік жүйесі ұшақтарды қорғауға жеткілікті деңгейде.

Шын мәнінде, Ресей әуе кеңістігінің (және керісінше, ЕуроОдақ әуе кеңістігінің Ресей ұшақтар үшін) жабылуы Орталық Азия үшін Еуропа мен Азия арасындағы көпір болуға мүмкіндік береді. Дегенмен, бұл – қауіпсіздікке қатысы жоқ саяси шешім. Біз бұл қақтығыстар тез және әділ шешіліп, адамдардың еркін саяхаттауы үшін мүмкіндіктер туады деп үміттенеміз.